کتاب صوتی مغازه خودکشی اثر ژان تولی، یکی از درخشان‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین آثار فانتزی سیاه است. این رمان عجیب در سال 2007 منتشر شد، مورد توجه همگان قرار گرفت و تاکنون به بیش از 20 زبان ترجمه شده است. در ادامه به نقد و بررسی کتاب مغازه خودکشی می پردازیم.
نقد و بررسی کتاب مغازه خودکشی
در سراسر کتاب صوتی مغازه‌ی خودکشی (The Suicide Shop) حضور مرگ حس می‌شود، ژان تولی (Jean Teule) در مقابل تلاش برای ایجاد امید به زندگی، جنگی نمادین و پر از شوخی‌های ظریف را به وجود آورده که در نهایت قرار است شما را شگفت‌زده کند. در واقع این کتاب، هجوی تمام‌عیار درباره‌ی مرگ و امید است.
در سرزمینی دور، انسان‌ها بسیاری از منابع طبیعی را نابود کرده‌اند. هوا بسیار آلوده است و دیگر گُلی نمی‌روید. شاد بودن و خندیدن از عجیب‌ترین چیزها به حساب می‌آید و مردم دلیلی برای زنده بودن ندارند. خودکشی کردن عادی و بسیار رایج است و مردم برای پایان دادن به زندگی تلخ خود به مغازه خودکشی می‌آیند تا روش خودکشی خود را برگزینند. مغازه‌ای که در آن ابزار و ادوات خودکشی وجود دارد. همه‌جور وسیله‌ای در آن یافت می‌شود. از انواع سم تا طناب‌های دار، از انواع سلاح‌های کمری مناسب برای انتحار تا ویروس‌های کشنده. یک فروشگاه منحصربه‌فرد در زمان و مکانی نامعلوم. مغازه خودکشی به خود افتخار می‌کند که به آدم‌ها کمک می‌کند تا از شر زندگی راحت شوند و شعارش هم این جمله است:
«آیا در زندگی شکست خورده‌اید؟ لااقل در مرگ‌تان موفق باشید.»
مالک این مغازه خانواده تواچ هستند. آن‌ها به کسانی که قصد خودکشی دارند خدمات ارائه می‌دهد. خانواده تواچ حتی به مشتریان خود مشاوره خودکشی نیز می‌دهند و انواع و اقسام شیوه‌های گوناگون برای پایان دادن به زندگی عذاب‌آورشان را به آن‌ها پیشنهاد می‌کنند. این خانواده یک دختر به اسم مرلین و یک پسر به اسم ونسان دارند. اسم این دو فرزند از روی مرلین مونرو و ونسان ونگوک، شخصیت‌های مهمی که خودکشی کرده‌اند، گرفته شده است. همه‌چیز در مغازه خودکشی و در خانواده تواچ خوب پیش می‌رود. پسر خانواده وسایل جدیدی برای خودکشی اختراع می‌کند و میل به خودکشی روز به روز بیشتر می‌شود. اعضای خانواده کار خود را به خوبی انجام می‌دهند تا اینکه آلن به دنیا می‌آید. آلن یادآور نام آلن تورینگ، دانشمند و ریاضیدان نابغه انگلیسی است. تورینگ در اواخر عمر به دلایلی شخصی افسرده شد و جسد بی‌جان او را روی تخت‌خواب پیدا کردند، به طوری که در کنار تختش، سیبی گازده و آغشته به سیانور افتاده بود. آلن با تمام خانواده‌ی افسرده و دلمرده‌اش فرق دارد. او کاملاً شاد و سرزنده است، قوانین مغازه را رعایت نمی‌کند و به شکل غیر قابل باوری مثبت‌اندیش و خوش‌بین است. تفاوت‌های آلن باعث می‌شود که مشتری‌های افسرده مغازه نیز تغییر کنند.
ژان تولی نویسنده، طراح و کارگردان فرانسوی در این رمان با مهارتی بالا مسئله خودکشی یا ادامه زندگی در شرایطی تیره و تاریک را در قالب طنز شرح می‌دهد. مغازه‌ی خودکشی معروف‌ترین اثر او است. در ذهن خود تصور کنید در جهانی مملو از ناکامی و تیرگی زندگی می‌کنید. امید به زندگی هر لحظه کم‌رنگ‌تر می‌شود و هر روز خبرهای ناراحت‌کننده به گوش‌تان می‌رسد. کره زمین به سمت نابودی حرکت می‌کند و وضعیت زندگی روز به روز دشوارتر می‌شود. مردم در این شرایط ممکن است چه کاری انجام دهند؟ آیا با عشق و علاقه به زندگی ادامه می‌دهند؟ اغلب مردم در این شرایط شاید خودکشی نکنند اما به احتمال زیاد به خودکشی فکر می‌کنند. در این شرایط وجود مغازه خودکشی چندان هم دور از ذهن و غیر ممکن نیست. مغازه‌ای که فلسفه وجود خود را کمک به اشخاص شکست‌خورده و ناامید می‌داند. اشخاصی که با وجود همه شکست‌هایشان می‌توانند در مرگ موفق باشند.
ژان تولی در سراسر این رمان شما را به امیدوار بودن و ادامه دادن زندگی سوق می‌دهد. او به شما می‌گوید که زندگی با تمام مشکلات، همچنان زیبا باشد. در واقع این خود شما هستید که انتخاب می‌کنید چه چیزی را ببینید. همچنین به شما یاد می‌دهد که عشق به زندگی بیشتر از خودکشی طرفدار دارد. اما شما وقتی به جملات پایانی کتاب می‌رسید، به شدت غافلگیر می‌شوید. جملات پایانی کتاب ضربه‌ای خردکننده به شما وارد می‌کند، ضربه‌ای که قابل پیش‌بینی نیست و تمام چیزی که شما در ذهن ساخته‌‌اید را نابود می‌کند. پایان این کتاب یکی از چالشی‌ترین پایان‌هایی است که برای مدت زیادی ذهن شما را درگیر خود می‌کند. پایانی که می‌توان برداشت‌های متفاوتی از آن داشت.
اقتباس‌های فرهنگی از کتاب مغازه خودکشی
پاتریس لوکنت (Patrice Leconte) در سال 2012 انیمیشنی به نام مغازه‌ی خودکشی، بر اساس این کتاب ژان تولی ساخت که در این انیمیشن بازیگرهایی مانند برنارد آلن و ایزابل اسپید در نقش صداپیشه حضور دارند. همچنین اقتباس‌های زیادی از کتاب‌های او مثل مغازه‌ی خودکشی، در کشورهای فرانسه، آمریکا، ایران و… بر صحنه‌ی تئاتر اجرا شده است.
جوایز و افتخارات کتاب مغازه خودکشی
- ترجمه به بیش از 20 زبان زنده‌ی دنیا
- از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در اروپا و آمریکا
- در فهرست پرفروش‌ترین رمان‌ها در ایران
- در فهرست 1001 کتابی که باید پیش از مرگ بخوانید
در قسمت‌هایی از کتاب صوتی مغازه‌ی خودکشی می‌شنویم
«آلن! آخه چندبار باید بهت بگم؟ وقتی مشتری‌هامون از مغازه خرید می‌کنن، به‌شون نمی‌گیم به‌زودی می‌بینمت. ما باهاشون وداع می‌کنیم. چون دیگه هیچ‌وقت برنمی‌گردن. آخه کِی این رو توی کله‌ت فرو می‌کنی؟، لوکریس تواچ با عصبانیت کاغذی را پشت خود در دستان گره کرده‌اش پنهان کرده بود که با تکان‌های عصبیِ او می‌لرزید. بچه‌ی کوچکش روبه‌روی او ایستاده بود و بشاش و مهربان نگاهش می کرد. خانم تواچ خم شد و با لحن سرزنش‌آمیز محکم‌تری گفت «و یه چیز دیگه؛ این جیک‌جیک کردنت رو تموم کن. وقتی یکی می‌آد این جا نباید به‌ش بگی، ادای آلن را درمی‌آورد، «صبح به خیر.» تو باید با لحنِ یه بابامُرده به‌شون بگی «چه روزِ گندی مادام.» یا مثلا بگی «امیدوارم اون دنیا جای بهتری براتون باشه، موسیو.» خواهش می‌کنم لطفا این لبخندِ مسخره رو هم از رو صورتت بردار. می‌خوای این یه لقمه نون رو ازمون بگیری؟ آخه این چه رفتاریه که وقتی یکی رو می‌بینی چشم‌هات رو می‌چرخونی و دست‌هات رو می‌بری پشت گوشت و تکون‌شون می‌دی؟ فکر کردی مشتری‌ها می‌آن این جا لبخندِ ابلهانه‌ی تو رو ببینند؟ واقعا می‌ری روی مُخم. مجبورمون می کنی پوزه بند بهت ببندیم.»
«ما خودکشی رو تضمین می‌کنیم. اگه نمُردید، پول‌تون رو پس می‌دیم. حالا بفرمایید، از این خرید پشیمون نمی‌شید. ورزشکاری مثل شما! فقط یه نفس عمیق بکشید و برید سمت هدف‌تون. در ضمن همون‌طور که همیشه می‌گم، شما فقط یک‌بار می‌میرید، پس کاری کنید که اون لحظه فراموش‌نشدنی باشه.»
«ما همیشه با محصولات طبیعی و حیات‌وحش مشکل داشتیم. از قورباغه‌های طلایی بگیر تا افعی و عنکبوت سیاه! می‌دنید چیه؟ مشکل اینه که مردم به‌قدری تنهان که حتا وقتی این موجودات زهردار رو هم به اون‌ها می‌فروشیم، باز جذب‌شون می‌شن. عجیب اینکه این موجودات هم همون حس رو دارند و نیش‌شون نمی‌زنند.»
صدا و فضا سازی که هوتن شکیبا داره خدایی بی نظیرهههههه