سینمای ایران و تماشاگران آن همیشه منتقدان و فیلم سازان را غافلگیر کرده‌اند. در سینمای ایران کم نبودند فیلم‌هایی که هیچ‌کس اُمیدی به فروش آن‌ها نداشت اما پرفروش شدند و همین موضوع باعث شده که متخصصین فعال در حوزه سینما غافلگیر شوند. بررسی دلایل فروش فیلم‌های پر مخاطب سینما ایران نیاز به نگاهی همه جانبه دارد. دلیل فروش یک فیلم در سینمای ایران را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد. فروش یک فیلم می‌تواند دلایل جامعه‌شناختی داشته باشد. ممکن است یک فیلم به دلایل سیاسی مورد توجه مردم قرار بگیرد و فروش کند. هرچه هست پرفروش شدن یک فیلم تنها یک دلیل ندارد و عوامل مختلفی باعث فروش یک فیلم می‌شوند. در این پست به بررسی پرفروش ترین فیلم های سینما ایران می پردازیم.
پرفروش ترین فیلم های سینما ایران
نگاهی به فیلم‌های پرفروش سینمای ایران نشان می‌دهد که کمدی‌ها بیشترین فروش را در سینمای ایران داشتند و این بدان معنا است که تماشاگر ایرانی همیشه خندیدن در سینما را به تجربه کردن سایر احساسات ترجیح داده است. اما این بدان معنا نیست که سایر ژانرها در سینمای ایران فروش نداشتند. سینمای جنگ، فیلم‌های ملودرام و سینمای کودک و نوجوان هر کدام در مقطعی توانستند در صدر جدول فروش قرار بگیرند.
خواستگاری
کارگردان: مهدی فخیم‌زاده
بازیگران: هادی اسلامی، ثریا قاسمی، اسماعیل محرابی
خواستگاری را باید یک فیلم خط شکن به حساب آورد. مهدی فخیم‌زاده با استفاده از هوش ذاتی خود که محصول سال‌ها فعالیت در سینمای بدنه بود در دهه شصت توانست سراغ موضوع عشق برود و در زمانه‌ای که صحبت از رابطه زن و مرد تابو به حساب می‌آمد یک فیلم عاشقانه بسازد که مورد توجه تماشاگران ایرانی قرار بگیرد و پرفروش شود.
فخیم‌زاده در «خواستگاری» داستان عشق یک پیرزن و پیرمرد را روایت کرد. عشقی که کشمکش‌های فراوانی را میان شخصیت‌های مختلف فیلم رقم زد و همین کشمکش‌ها باعث شد داستان طنز فیلم جذابیت فراوانی پیدا کند. جذابیتی که به مذاق تماشاگر ایرانی خوش آمد. مهم‌ترین دلیل فروش خواستگاری را باید در طراوت و جسارت مضمونی فیلم جست‌و‌جو کرد. فخیم‌زاده جسورانه سراغ یک موضوع حساس برانگیز رفت و هوشمندانه از خطوط قرمز عبور کرد تا فیلمی جذاب بسازد که داستانش را با جزئیاتی جذاب تعریف می‌کرد. داستانی پر از لحظات مفرح که هم تماشاگر را به خنده می‌انداخت و هم او را درگیر عشق پیرانه سر دو شخصیت اصلی می‌کرد. فروش خواستگاری باعث شد تا سینمای کمدی ایران جسارت بیشتری پیدا کند و سراغ مضامین تازه برود.
قرمز
کارگردان: فریدون جیرانی
بازیگران: محمدرضا فروتن، هدیه تهرانی، کمند امیرسلیمانی
نیمه دوم دهه هفتاد شمسی دوران مهمی برای سینمای ایران بود. سال‌هایی که با باز شدن نسبی فضای سیاسی سینماگران ایرانی توانستند سراغ مضامین تازه‌ای بروند که تا پیش از آن حتی نمی‌توانستند به این مضامین نزدیک شوند. در آن برهه تاریخی بود که سینماگران ایرانی توانستند قهرمانان زن جسور و شجاعی خلق کنند که برای احقاق حق خود علیه سنت‌ها دست به شورش می‌زنند. شورشی که در نهایت باعث فروپاشی نظم سنتی پیشین می‌شود و نشان می‌دهد جامعه ایران به دوران تازه‌ای قدم گذشته است.
دلیل فروش قرمز هم دقیقاً همین موضوع بود. فریدون جیرانی که در آن سال قصد داشت یک کمدی بسازد با تغییر حال و هوای جامعه سراغ ساخت فیلم جسورانه قرمز رفت. فیلمی که نیازهای تماشاگران جوان آن سال‌ها را پاسخ می‌داد. تماشاگرانی که اکثراً از طبقه متوسط بودند شیفته شعارهای لیبرالیستی قرمز شدند. فیلمی که قهرمان زنش نه اهل اشک ریختن بود نه به باورهای سنتی زنان دهه شصت باور داشت. بلکه زنی قدرتمند بود که حقش را از جامعه سنتی طلب می‌کرد. چنین قهرمانی انقدر برای مخاطب ایرانی جذاب بود که قرمز را تبدیل به یکی از پرفروش ترین فیلم‌های دهه هفتاد هجری شمسی کند.
افعی
کارگردان: محمدرضا اعلامی
بازیگران: جمشید هاشمپور، ایلوش خوشابه، بهاره رهنما
اغراق نیست اگر جمشید هاشمپور را یگانه ستاره حقیقی سینمای ایران در دهه شصت بدانیم. ستاره فیلم‌های اکشن که مردم برای تماشای فیلم‌هایش صف می‌کشیدند. یگانه بازیگری که مردم در سالن‌های سینما برایش دست می‌زدند و تشویقش می‌کردند. بازیگری که در دوران ضدیت با ستاره سازی در دهه شصت تبدیل به تنها ستاره سینمای ایران شد. همین موضوع مشکلات فراوانی برای این بازیگر خوب سینمای ایران ایجاد کرد که کوچک‌ترین آن ممنوعیت بازی او در فیلم‌ها با سر تراشیده بود.
به خاطر همین ممنوعیت‌های عجیب و غریب و مضمون فیلم بود که هاشمپور در افعی با سری پر مو ظاهر شد و لباس یک رمبوی وطنی را تن کرد و در اوایل دهه هفتاد به سینماهای ایران بازگشت. نتیجه قابل پیش‌بینی بود. ثبت یک فروش رویایی برای فیلمی که اگر جمشید هاشمپور را نداشت بعید بود چنین فروشی را تجربه کند. تماشاگر عاشق هاشمپور فیلم افعی بود. عاشق اندام ورزشکاری و حرکات محیرالعقول ستاره‌ای که سینمای ایران به او مدیون است. به خاطر وجود او هم بود که تماشاگران ایرانی گروه گروه به تماشای افعی نشستند و باعث فروش یکی دیگر از اکشن‌های جمشید هاشمپور شدند.
کلاه‌قرمزی و پسرخاله
پرفروش ترین فیلم های سینما ایران
کارگردان: ایرج طهماسب
بازیگران: ایرج طهماسب، حمید جبلی، فاطمه معتمدآریا
به نظر می‌رسد جامعه شناسان ایرانی باید وقت بگذارند و به بررسی این موضوع بپردازند که چرا دو عروسک که جذابیت بصری ویژه‌ای هم ندارند توانستند تبدیل به مهم ترین پدیده‌های فرهنگ عامه در جامعه پس از انقلاب ایران شوند. از زمان پخش برنامه‌های تلویزیونی کلاه قرمزی و پسرخاله در تلویزیون تا به امروز محبوبیت این دو عروسک رشد صعودی داشته است. تمام فیلم‌هایشان رکورد فروش در سینمای ایران را شکسته‌اند و برنامه‌های تلویزیونی‌شان به پرمخاطب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی صدا و سیما تبدیل شده‌اند. اغراق نیست اگر بگوییم این دو عروسک برای چند دهه یگانه ستارگان سینما و تلویزیون ایران بوده‌اند.
با چنین پیش‌زمینه‌ای فروش رویایی کلاه قرمزی و پسرخاله در دهه هفتاد هجری شمسی کاملاً قابل پیش بینی بود. ایرج طهماسب با کمک یار و همراه همیشگی‌اش حمید جبلی موفق شد داستانی جذاب برای این دو عروسک بنویسد و به‌عنوان چاشنی ترانه‌های زیبایی را به فیلم اضافه کند. نتیجه معجون دل چسبی بود که به مذاق تماشاگران ایران خوش آمد و تمام مردم ایران را به سالن‌های سینما کشاند. فرقی نمی‌کرد که چه سنی داشتیم یا متعلق به چه طبقه‌ای بودیم. همه ما به تماشای کلاه قرمزی رفتیم و شیفته رفتار کودکانه عروسک ساده و مهربانی شدیم که خیلی زود و با تکیه بر همین رفتار کودکانه‌اش تبدیل به بخشی از هویت فرهنگی ما ایرانیان شد.
عقاب‌ها
کارگردان: ساموئل خاچیکیان
بازیگران: سعید راد، جمشید هاشمپور، رضا رویگری
سینمای ایران برای تثبیت خود در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب احتیاج به یک شوک مثبت داشت. شوک مثبتی که هم حاکمیت جدید را که نگاه مثبتی به سینما نداشت را به لزوم وجود سینما برای جامعه ایران راضی کند و هم مردمی که هنوز به حال و هوای سینما در دوران تازه عادت نکرده بودند را به سالن‌های سینما بیاورد. عقاب‌ها چنین نقشی را برای سینمای ایران بازی کرد و توانست با فروش خیره‌کننده‌اش هم به سینمای ایران برای تثبیت موقعیتش در حاکمیت جدید کمک کند و هم مردم را که به دنبال سرگرمی بودند به سالن‌های سینما بیاورد.
نکته جالب توجه درباره عقاب‌ها این بود که فیلم را کارگردانی از اقلیت‌های دینی به نام ساموئل خاچیکیان ساخت. یک کارگردان فن سالار و توانا که با تکیه بر همین توانایی فنی توانست فیلمی جذاب و پرکشش درباره خلبانان ایرانی در ایام جنگ بسازد که مردم و مسئولان را توامان راضی کند و جان دوباره‌ای به سینماهای کشور ببخشد. عقاب‌ها نقش استراتژیکی در سینمای ایران ایفا کرد. اما برای کارگردانش شانس نیاورد. بعد از این فیلم خاچیکیان چند فیلم دیگر ساخت که هیچ کدام نتوانستند موفقیت عقاب‌ها را تکرار کنند. خود خاچیکیان هم بعد از چند سال بیکاری در انزوا درگذشت تا سینمای ایران از وجود یکی از بهترین کارگردانان خود محروم شود.
آدم برفی
پرفروش ترین فیلم های سینما ایران
کارگردان: داوود میرباقری
بازیگران: اکبر عبدی، داریوش ارجمند، پرویز پرستویی
تماشاگران ایرانی داوود میرباقری را با سریال‌های عظیمش درباره تاریخ اسلام به یاد می‌آورند. سریال‌هایی درخشان که همگی نشان گر توانایی بالای این کارگردان در ساخت سریال‌هایی با پروداکشن عظیم است. اما محدود کردن میرباقری به ساخت این سریال‌ها جفا کردن در حق کارگردانی است که توانایی بالایی در دراماتیزه کردن فرهنگ عامه ایران دارد.
آدم برفی مهم ترین دورخیز میرباقری برای ساخت یک فیلم با تکیه بر ادبیات نمایشی ایرانی بود. یک اقتباس آزاد از نمایش‌های تخت حوضی ایرانیان که موفقیت عظیم را برای میرباقری به دنبال داشت و البته او را درگیر حواشی عجیب و غریبی کرد که تا کنون تجربه نکرده بود. فیلم چند سال توقیف بود و به صورت قاچاق توزیع شد و اکثر مردم ایران پیش از اکران فیلم را تماشا کردند.
اما در کمال شگفتی بعد از چند سال که فیلم رفع توقیف شد باز هم برای تماشای فیلم به سالن‌های سینما رفتند. اکران فیلم هم البته حواشی عجیب و غریبی به دنبال داشت و باعث شد در مقابل سینماهای کشور درگیری‌های متعددی رخ دهد. همین حواشی عجیب و غریب باعث شد تا جایگاه آدم برفی از یک فیلم معمولی فراتر برود و تبدیل به اثری شود که می‌توان با دنبال کردن حواشی آن بخشی از تاریخ سیاسی ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی را تحلیل کرد.
نهنگ عنبر
کارگردان: سامان مقدم
بازیگران: رضا عطاران، مهناز افشار، ویشکا آسایش
رضا عطاران ستاره بی‌چون‌وچرای سینمای ایران در سال‌های اخیر است. تنها بازیگری که با حضورش در یک فیلم می‌تواند فروش آن را تضمین کند. اما حضور عطاران و سایر سوپراستارهای سینمای ایران (مهناز افشار و ویشکا آسایش) دلیل پرفروش شدن نهنگ عنبر و قسمت دوم آن سلکشن رویا نبود. سامان مقدم پیش از نهنگ عنبر هم این موضوع را اثبات کرده بود که توانایی ساخت فیلم‌های پرفروش را دارد. او که از نسل کارگردانان دهه هفتاد هجری شمسی سینمای ایران است و فیلم سازی را با دستیاری کارگردانان بزرگ سینمای ایران آموخته بود.
در میانه دهه هفتاد کارگردانی را آغاز کرد و با ساخت ملودرام‌‌های جوان پسندی مانند پارتی و سیاوش توانایی خود را در ساخت آثار پرفروش نشان داده بود. با تغییر حال‌و‌هوای جامعه ایران مقدم به سمت ساخت فیلم‌های کمدی رفت و موفق شد با ساخت آثاری مانند نهنگ عنبر موفقیت‌هایش در دهه هفتاد را تکرار کند.
نهنگ عنبر فیلم بسیار نوستالژیکی است. سامان مقدم در این فیلم موفق شده کولاژ بسیار جذابی از دهه شصت بسازد. کولاژی جذاب و پر از موقعیت‌های طنز که تماشاگر را سوار ماشین زمان می‌کند و به دهه شصت می‌برد. تماشاگر از تماشای این کولاژ به‌یادماندنی لذت می‌برد. به این موضوع اضافه کنید حضور همیشه درخشان و جذاب رضا عطاران را که موفق شده با مهناز افشار یک زوج سینمایی جذاب بسازد. لحظات عاشقانه این فیلم که معصومیت در آن موج می‌زند یکی دیگر از دلایل پرفروش شدن فیلم مقدم است.
تماشاگر در عشق ناکام ارژنگ صنوبر به رویا عاشقانه‌های ناکام خودش را می‌بیند و همین موضوع باعث می‌شود تا با شخصیت‌های این فیلم احساس همدلی کند. احساس همدلی که بسیار به کمک فیلم آمد و باعث شد تماشاگران تماشای فیلم را به دوستان و آشنایان خود توصیه کنند. همین تبلیغ دهان به دهان هم باعث شد تا نهنگ عنبر فروشی رویایی را تجربه کند. فروشی که بار دیگر ثابت کرد سامان مقدم هنوز هم نبض تماشاگر ایرانی را در دست دارد و می‌تواند او را سرگرم کند.
اخراجی‌ها
پرفروش ترین فیلم های سینما ایران
کارگردان: مسعود ده‌نمکی
بازیگران: اکبر عبدی، کامبیز دیرباز، امین حیایی
تا پیش از کارگردان شدن مسعود ده‌نمکی مردم ایران او را به عنوان روزنامه‌نگاری با عقاید تند و تیز سیاسی که مقالات آتشینی در روزنامه‌های اصول‌گرا می‌نوشت می‌شناخت. او یک مخالف سرسخت فضای فرهنگی ایران در دهه هفتاد هجری شمسی بود که در برخی از مقالاتش ستارگان سینمای ایران را با کلید واژه ابتذال تکفیر می‌کرد زمانی که تصمیم گرفت فیلم بسازد تمام آن مقالات را فراموش کرد و با همان ستارگان کار کرد. ستارگانی که زینت بخش کمدی عامه‌پسند ده‌نمکی شدند و فروشی رویایی را برای آن رقم زدند.
ده‌نمکی شخصیتی جنجالی و پرهیاهو داشت. او موفق شد همین جنجال و هیاهو را به اخراجی‌ها اضافه کند و از همان اولین اکران فیلم در جشنواره فجر با راه انداختن موج به نفع فیلم اکران پررونقی را برای اخراجی‌ها رقم بزند. فروش رویایی اخراجی‌ها در نهایت باعث شد تا قسمت‌های دوم و سوم آن هم ساخته شود. خوب یا بد اخراجی‌ها با فروش خود توانست نام ده‌نمکی را وارد سینمای ایران کند و به کارگردانان هم فکر با ده‌نمکی این جسارت را بدهد که سراغ مضامین جسورانه‌‌تری بروند. مجموع فیلم‌های اخراجی‌ها شاید فیلم‌های با کیفیتی نباشند اما توانستند مردم زیادی را به سالن‌های سینما بیاورند و پرسش‌های زیادی را برای تماشاگران ایرانی ایجاد کنند.
پرسش‌هایی مانند این که اگر غیر از ده‌نمکی کس دیگری به سراغ شوخی با جنگ می‌رفت وزارت ارشاد به آن کارگردان فرضی هم مجوز ساخت فیلمی مانند اخراجی‌ها را می‌داد؟ اخراجی‌ها خیلی زود تبدیل به یک پدیده اجتماعی شد که موافقان و مخالفان خودش را داشت و با تکیه بر حواشی که حول محور فیلم شکل گرفت توانست فروشی رویایی را تجربه کند.
کما
کارگردان: آرش معیریان
بازیگران: محمدرضا گلزار، امین حیایی، مهناز افشار
محمدحسین فرح‌بخش تنها تهیه‌کننده سینمای ایران است که نامش بزرگ‌تر از تمام کارگردانانی است که برای او فیلم ساخته‌اند. او که سال‌ها است بدون توجه به انتقادات کار خودش را می‌کند، جایگاه ویژه‌ای در سینمای عامه‌پسند ایران دارد و موفق شده تعداد زیادی از آثار پرفروش سینمای ایران را تهیه کند و در سینمایی که ساختار تولید غیرشفافی دارد دوام بیاورد. اما در میان تمام آثار فرح‌بخش کما جایگاه ویژه‌ای دارد. فیلمی پرفروش که حتی خود فرح‌بخش هم نتوانست موفقیت‌های آن را تکرار کند.
کما هم زمان با مارمولک اکران شد. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد با وجود چنین رقیب قدرتمندی کما بتواند فروش خوبی داشته باشد. اما برخلاف تصور منتقدان همه چیز مطابق میل فرح‌بخش پیش رفت و کما موفق شد فروش بالای یک میلیاردی را تجربه کند فروشی که با توجه به تورم امروز رقمی عجیب و غریب به حساب می‌آید. فروش استثنایی کما یک بار دیگر نشان داد فرح بخش بیش از هر تحلیل‌گری جامعه ایران را می‌شناسد.
فسیل
پرفروش ترین فیلم های سینما ایران
کارگردان: کریم امینی
بازیگران: بهرام افشاری، هادی کاظمی، ایمان صفا
پیش‌بینی این که فسیل تبدیل به فیلم پرفروشی شود کار سختی نبود اما کسی فروش دویست میلیاردی را برای این فیلم پیش بینی نمی‌کرد. اما بر خلاف تصورات این اتفاق اُفتاد و فسیل تمام رکوردها را شکست تا تبدیل به موفق‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران در گیشه شود.
اما راز موفقیت فسیل در چیست؟ چرا این فیلم توانست انقدر فروش داشته باشد؟ فسیل چه دارد که مردم این طور با اشتیاق به تماشای آن می‌نشینند؟ به نظر می‌رسد می‌توان جواب تمام سوال‌های فوق را در یک جمله خلاصه کرد؛ نیاز مردم به خندیدن. فسیل بسیار خوب به این نیاز مردم پاسخ می‌دهد.
فسیل داستان جذاب و نوستالژیکی دارد. موقعیت‌های طنز خوبی توسط نویسندگان برای این داستان جذاب تدارک دیده شده است. بازیگران هم اجرای بسیار خوبی از این موقعیت‌ها داشته‌اند. تمام این عوامل دست به دست هم داده‌اند تا فسیل تبدیل به موفق‌ترین فیلم سینمای ایران در گیشه شود. حالا و با این میزان فروش به نظر نمی‌رسد تا سال‌ها هیچ فیلمی بتواند حتی به میزان فروش این فیلم نزدیک شود.
