در این مقاله از اول نیوز قصد داریم درباره هوش مصنوعی، کاربردها و آینده آن صحبت کنیم. معمولا اصطلاح هوش مصنوعی تصاویر مختلفی را در ذهن ما شکل می دهد. بعضی از افراد با نام هوش مصنوعی به یاد دستیارهای هوشمند صوتی مانند سیری، الکسا و کورتانا می افتند و برخی از افراد با کلمه هوش مصنوعی به یاد فیلم های علمی تخیلی مانند ترمیناتور می افتند. هوش مصنوعی امروزه در فکر و ذهن بسیاری از ما جای خود را پیدا کرده و تا آینده ی نامعلوم هم در زندگی ما خواهد بود. البته هوش مصنوعی می تواند آینده ای روشن را برای ما بسازد یا مانند فیلم ترمیناتور ویرانه ای از زندگی ما بر جای بگذارد.
تعریف از دید جان مک کارتی
هوش مصنوعی اصطلاحیست که برای توصیف ماشین ها و کامپیوترهای که فعالیت های شناختی وابسته به ذهن انسان را به خوبی انجام می دهند به کار می رود. این هوش فعالیت های مهم شناختی مانند یادگیری و حل مسئله را انجام می دهد.
جان مک کارتی در سال 2004 تعریف کاملی از هوش مصنوعی را ارائه کرد:
هوش مصنوعی علم و مهندسی ساخت ماشین های هوشمند مخصوصاً برنامه های کامپیوتری هوشمند است. این حوزه به عمل مشابه استفاده از کامپیوترها برای درک هوش انسان مربوط می شود اما هوش مصنوعی برای انجام این کار مجبور نیست خود را به روش هایی محدود کند که از نظر زیستی قابل مشاهده است.
تعریف از دید استوارت راسل و پیتر نورویگ
استوارت راسل و پیتر نورویگ اندکی بعد کتابی را با عنوان Artificial Intelligence: A Modern Approach چاپ کردند که یکی از منابع درسی این رشته در دانشگاه است. در این کتاب سیستم های کامپیوتری بر اساس تفکر و عقلانیت در برابر عمل به چهار دسته تعریف می شوند:
رویکرد انسانی
- سیستم هایی که مانند انسان فکر می کنند
- سیستم هایی که مانند انسان عمل می کنند
رویکرد ایده‌آل
- سیستم هایی که منطقی فکر می‌کنند
- سیستم هایی که منطقی عمل می کنند
آلن تورینگ در کتاب خود هوش مصنوعی را در دسته سیستم هایی که مانند انسان عمل می کنند تعریف می کند. در واقع در ساده ترین تعریف هوش مصنوعی حوزه ای است که علم کامپیوتر و داده های قوی را برای ارائه راه حل برای یک مساله ترکیب می کند.
انواع هوش مصنوعی
هوش مصنوعی محدود
هوش مصنوعی محدود (Narrow A.I) که گاهی ضعیف (Weak A.I) هم می نامیم، زمینه بیشترین تحقیقات بشر بر روی هوش مصنوعی است. این مدل از هوش فقط بر روی انجام یک وظیفه تمرکز دارد. البته تعامل با هوش مصنوعی ضعیف هم محدود است. از مثال های این هوش مصنوعی محدود می توانیم به چک کردن گزارش آب و هوا، کنترل دستگاه های خانه هوشمند یا پاسخ به پرسش های عمومی از یک پایگاه داده مثل ویکی پدیاست.
با ترکیب چند هوش محدود می توانید خدمات پیچیده تری را با استفاده از هوش مصنوعی ارائه دهید. به عنوان مثال از این ترکیب می توان به الکسا، گوگل اسیستنت، سیری، کورتانا و حتی خودروهای خودران اشاره کرد. هوش مصنوعی محدود نمی‌تواند برای خودش فکر کند. به همین علت است که گاهی ما پاسخ های بسیار عجیبی را از هوش مصنوعی دریافت می کنیم. هوش محدود توانایی درک محتوا یا مفهوم را ندارد.
هوش مصنوعی عمومی
این هوش را که (General A.I) هوش مصنوعی قوی (Strong A.I) هم می نامند، نوعی از هوش مصنوعیست که ما به دنبال پیشرفت در آن هستیم. در این هوش قابلیت درک محتوا و انجام قضاوت و تصمیم گیری وجود دارد. این هوش مصنوعی می تواند با توجه به داده های قبلی خود و تجربیاتش ادگیری خود را افزایش داده و در موقعیت های عدم قطعیت بدون دسترسی به داده های قبلی تصمیمات بهتری بگیرند. این هوش با استفاده از دلیل و خلاقیت تصمیم گیری می کند. اما ما تا کنون نتوانستیم چنین هوش مصنوعی را بسازیم. البته امیدواریم که تا پایان این قرن بتوانیم در این زمینه به پیشرفت های بسیار خوبی برسیم.
فراهوش
فراهوش آن قسمتی از هوش مصنوعی را شامل می شود که بتواند در هر جنبه ای از هوش انسانی جلو بزند. با فراهوش، ربات های هوش مصنوعی می توانند برای خودشان فکر کنند، داده جمع آوری کنند و بدون نیاز به دخالت هیچ هوش انسانی، در جهت خواسته های یک هوش مصنوعی عمل کنند. فراهوش شباهت زیادی به یک پاد آرمان شهر مانند اسکای نت (Skynet)، در سری فیلم های Terminator دارد. پاد آرمان شهری که نابودی نسل بشر، یکی از اهداف آن است! پس نظریه فراهوش می تواند باعث چنین فاجعه ای شود.
البته اگر فراهوش به خوبی پیشرفت کند، می تواند در عصر نوآوری باعث پیشرفت های به سزایی شود و علم بشر را به نقطه ای برساند که پیشرفت های علمی کنونی در مقابلش خنده دار به نظر برسد.
هوش مصنوعی چطور یاد می گیرد؟
هوش مصنوعی با توجه به عملکردش در دسته های مختلفی دسته بندی می شود، که البته پیچیدگی و هزینه نهایی آن در این دسته بندی بسیار مهم است. برای ساخت یک هوش مصنوعی باید اول از خودتان سوال بپرسید که این هوش مصنوعی قرار است از طریق آموزش یاد بگیرد یا از طریق استنتاج.
آموزش
هوش های مصنوعی که از طریق آموزش یاد می گیرند، به مرور زمان یاد می گیرند و داده ها و قسمت های معینی از پردازش های خود را برای بهره وری بیشتر تنظیم می کنند. هوش مصنوعی ضعیف برخلاف پلتفرم های هوش مصنوعی قوی و فراهوش قادر به یادگیری بر اساس آموزش نیست. زیرا مقدار قدرت پردازشی مورد نیاز برای هوش مصنوعی ضعیف به قدری زیاد است که هزینه انجام آن را به شدت بالا می‌برد.
استنتاج
بیشتر هوش های مصنوعی با توجه به داده ها و گام های دقیق نتیجه گیری می کنند. البته روش یادگیری هوش مصنوعی با استفاده از استنتا از نظر مالی ارزان تر و از نظر قدرت محاسباتی نیازهای کمتری دارند. به طور مثال، یک هوش مصنوعی با یادگیری از طریق استنتاج برای پاسخ به سوال «امتیاز بازی‌های دیروز چه بود؟» این گونه استنتاج می کند: «برای پاسخ به این سوال، باید داده امتیازات بازی دیروز را از طریق جست و جو در فهرستی از پایگاه های داده موثق پیدا کنیم. سپس من داده مذکور را با تیم های محبوب موجود مقایسه می کنم و امتیازات را به شکل صوتی، گزارش می کنم».
این روش برا کاربر سودند است اما اگر پاسخ دقیقا چیزی نباشد که کاربر به دنبال آن است. هوش مصنوعی توانایی کمی برای درک این موضوع دارد تا بتواند به مرور زمان پاسخ های مرتبطی را به کاربر ارائه دهد. در این حالت باید یک انسان وارد ماجرا شود تا پاسخ های این هوش مصنوعی را اصلاح کرده و مرتبط تر کند.
البته اگر در این حوزه ها تحقیقات بیشتری صورت گیرد، تعاریفی که در این مقاله ارائه شد هم اندکی متفاوت می شوند. البته با وجود تحقیقات کم باز هم نمونه های زیادی از هوش مصنوعی وجود دارد که ارزش بحث دارد. در ادامه این نمونه ها را بررسی می کنیم.
نمونه‌های کنونی هوش مصنوعی
دستیارهای صوتی
دستیارهای صوتی که هر روز رایج تر می شوند مانند سیری، کورتانا، الکسا و … چهره ای از هوش مصنوعی مدرن هستند. به عنوان یک زیرمجموعه رو به رشد از همین دسته دستیارهای صوتی می توان به چت بات ها که پیام رسانی در وب سایت ها را مدیریت می کنند و به منظور گفت و گوهای آنلاین طراحی شدند اشاره کرد.
ترجمه
ترجمه کردن در دنیای هوش مصنوعی به معنی ترجمه اشیا، تصاویر و صداهایی است که می‌تواند در انواع مختلفی از الگوریتم ها استفاده شود. این دسته تنها به ترجمه متن یا دقیق‌تر، زبان های دیگر خلاصه نمی شود.
سیستم های پیش بینی
در سیستم های پیش بینی هوش های مصنوعی داده های آماری را بررسی می کنند و نتیجه‌گیری های حاصل برای دولت‌ها، سرمایه‌گذاران، دکترها، هواشناسان و تقریباً هر حوزه دیگری که آمار و پیش بینی های دقیق به کار می‌روند، استفاده می شود.
بازاریابی
این هوش می تواند رفتار خریداران را تحلیل کند و با استفاده از تاکتیک ها محصولات و معاملاتی را که بیشتر از بقیه بر رفتار خریداران منطبق است به آن ها پیشنهاد دهد. بین ابزارهای بازاریابی و دستیارهای صوتی هم پوشانی زیادی وجود دارد.
تحقیق
هوشهای مصنوعی تحقیقاتی مانند آیریس (Iris) به طور معمول اسناد پیچیده را با سرعتی بیشتر از موتورهای جست و جویی مانند گوگل، بررسی و مطالعه می‌کنند.
آگاهی
این مدل هوش های مصنوعی رویدادهای غیر معمولی را که انسان ها به آن ها توجه نمی‌کنند را بررسی می کند و گزارش تهیه می کنند. یکی از پیچیده ترین و کاربردی ترین نمونه های این گونه هوشهای مصنوعی، سیستم تشخیص سرقت است که رفتار غیر عادی کاربران را گزارش می دهد. یک نمونه جالب دیگر در این دسته، خودروهای خودران است که از سیستم هوشهای مصنوعی برای اسکن خطرات و انتخاب عکس العمل مناسب کمک می گیرند.
نرم‌افزار ویرایش
هوش های مصنوعی نرم افزارهای ویرایشی با نگاه به تصاویر یا متون، روش های بهبود ظاهر آن ها را ارائه می دهند.
هوش مصنوعی به کجا می‌رود؟
چارلز جی سایمون (Charles J. Simon)، متخصص حوزه شبکه‌های عصبی برای آینده هوش مصنوعی چند سناریو را پیشنهاد می دهد. او در این زمینه یک مقاله ارائه کرده است که ما قسمت کوچکی از آن را نقل می کنیم.
بیشتر مردم به محدودیت‌های هوش مصنوعی کنونی به عنوان مدرکی دال بر این که هوش مصنوعی عمومی راه بسیار طولانی پیش رویش برای نگران کردن ما دارد، نگاه می‌کنند. ما از شما خواهش می‌کنیم که این ذهنیت را نادیده بگیرید. این هوش اکنون اکثر قطعات مورد نیازش را در جریان دسترس دارد، آن‌ها فقط کنار همدیگر به خوبی کار نمی‌کنند.
هوش مصنوعی با استفاده از ترکیب چند پلتفرم هوش محدود توسط توسعه دهندگان هر روز از نظر ادراکی پیشرفت می کند. البته این پلتفرم ها با یکدیگر سخن نمی گویند. مثلا در حالی که در ماشین نشستید الکسا نمی تواند با استفاده از اطلاعات آب و هوایی، بخاری یا سیستم خنک کننده خودرو را تنظیم کند.
چارلز جی سایمون معتقد است که شاید ما توانایی محاسباتی و توسعه این فرآیندها را از قبل داشته باشیم یا بتوانیم نهایت تا یک دهه اینده به این اطلاعات دست پیدا کنیم. شرکت ها در حال حاضر سرمایه گذاری زیادی بر روی این هوش انجام می دهند و تا وقتی که این سرمایه گذاری ها ادامه دار باشند پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی هم سریع تر اتفاق می افتد. البته چالش های اقتصادی، قواعد اخلاقی و فلسفی بر روی روند پیشرفت آن تاثیر می گذارد.
آیا هوش مصنوعی خطرناک است؟
به طور مثال اگر با نوع پیش‌بینی این هوش، به یک تیم اطلاع دهد که طوفان در هفته آینده، سواحل شرقی ایالات متحده را احاطه می کند. آن تیم می‌تواند با ارسال منابع و هشدار به آن منطقه، شرایط را برای مقابله با طوفان آماده کند. اما اگر طوفان در جای دیگری غیر از مکان مورد پیش بینی رخ دهد و ساحل مربوطه را احاطه کند. پیش‌بینی اولیه باعث به خطر انداختن جان انسان های زیادی می شود. البته که هوش فعلی در این زمینه تداخلی ندارد و داده های ورودی یا الگوریتم های تنظیم شده برای این هوش اشتباه است. استفاده از این هوش هم مانند کار با نرم افزارهای تخصصی، برای انسان پیچیده است.
پس در زمان فعلی و حداقل چند دهه آینده هوش مصنوعی کاملا بدون ضرر و مفید است و می تواند کمک شایانی به بشر کند. البته که هیچ کس نمی تواند تغییر این شرایط را در آینده انکار کند. بهتر است در همان زمان درباره سپردن زندگی به ماشین ها تصمیم گیری کنیم.
سوالات متداول
هوش مصنوعی چیست؟
- در ساده ترین تعریف، هوش مصنوعی حوزه ای از علم کامپیوتر است که علم کامپیوتر و مجموعه داده های قدرتمند را برای ارائه راه حل یک مسئله با هم ترکیب می کنند.
انواع هوش مصنوعی چه کاربردهایی دارند؟
- هوش محدود (Narrow A.I) یا ضعیف (Weak A.I) بر روی انجام یک وظیفه تمرکز دارد و ما در حال حاضر در این حوزه کار می کنیم.
- هوش عمومی (General A.I) یا قوی (Strong A.I) هم نامیده می‌شود، جایی است که ما به سمت آن حرکت می‌کنیم. هوش عمومی در این حوزه توانایی درک محتوا و انجام تصمیم گیری بر اساس داده ها را دارد.
- فراهوش قسمتی پیشرفته از این هوش است که می تواند از هر جنبه ای بر انسان برتری یابد. با فراهوش، شاید در آینده ربات های هوش مصنوعی برای خودشان فکر کنند، داده جمع آوری کنند و بدون نیاز به دخالت انسان حتی در جهت خواسته های یک هوش مصنوعی دیگر عمل کنند.
آیا هوش مصنوعی برای آینده بشر خطرناک است؟
این هوش در حال حاضر و حتی تا چند دهه آینده کاملا بی ضرر و مفید است و می تواند کمک بزرگی برای بشریت باشد. الیته که با پیشرفت آن شرایط در آینده می تواند تغییر کند.
