فیلم بی همه چیز کاری از محسن قرایی است که با الهام از نمایشنامه معروف ملاقات با بانوی سالخورده اثر فریدریش دورنمات ساخته شده؛ فیلمی که در سی و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در ۱۴ رشته نامزد شد و ۴ سیمرغ بلورین کسب کرد. در این پست به نقد و بررسی فیلم بی همه چیز می پردازیم.
نقد و بررسی فیلم بی همه چیز
فیلم بی همه چیز برگرفته از «ملاقات با بانوی سالخورده» نمایشنامه معروف فریدریش دورنمات است و با نام جهانی Majority شناخته می‌شود. در اصل نمایشنامه، زنی متمول به شهر کوچک محل زادگاهش برمی‌گردد تا از عشق سال‌های دور خود انتقام بگیرد؛ مرد معتمد و محترم شهر. زن اعلام می‌کند که در ازای به قتل رساندن مرد، حاضر است پول کلانی را به مردم شهر اهدا کند. در فاصله‌ای کوتاه رفتار مردم تحت تأثیر این پیشنهاد، با مرد تغییر می‌کند… این طرح قصه که در متن اصلی مایه‌های کمدی پررنگی دارد، در این فیلم، در قالب یک درام تاریخی و در بستری بومی بازآفرینی شده است.
اما در خلاصه داستان رسمی فیلم بی‌همه‌چیز آمده؛ زنی مرموز در آستانه ورود به یک روستای دورافتاده است که سال‌هاست رونق قبلی را ندارد. اهالی یا مجبور به مهاجرت شده‌اند یا در فقر و فلاکت به سر می‌برند. مهمان جدید روستا که در اینجا متولد شده و ۲۰ سال از مهاجرتش می‌گذرد و ثروتمند شده است، به روستا آمده تا آنها را از این بدبختی نجات دهد، اهالی روستا رویاپردازی می‌کنند اما…
بازیگران و عوامل فیلم بی همه چیز
بازیگران: پرویز پرستویی (امیر)، هدیه تهرانی (لیلی)، باران کوثری (نوری)، هادی حجازی فر، مهتاب نصیرپور، پدرام شریفی، بابک کریمی، فرید سجادی حسینی، لاله مرزبان، زهیر یاری، عیسی یوسفی‌پور، خسرو پسیانی، مهدی صباغی و….
کارگردان: محسن قرایی، فیلمنامه: محسن قرایی و محمد داوودی، تهیه‌کننده: جواد نوروزبیگی، سرمایه‌گذار: امید اخباراتی، مدیر فیلمبرداری: مرتضی هدایی، تدوین: عماد خدابخش، موسیقی: حامد ثابت، طراح صحنه: امیرحسین قدسی، طراح چهره‌پردازی: محمود دهقانی، صدابردار: امین میرشکاری، طراحی و ترکیب صدا: علیرضا علویان، طراح لباس: مارال جیرانی، مدیر برنامه‌ریزی: مانفرد اسماعیلی، جلوه‌های ویژه بصری: جواد مطوری، جلوه‌های ویژه میدانی: آرش آقابیک، منشی صحنه: محسن بهاری و عکاس: نوشین جعفری
محسن قرایی (متولد ۱۳۶۲) قبل‌تر ۲ فیلم «خسته نباشید» و «سد معبر» را ساخته که هر دو جزو آثار موفق بوده‌اند. او برای فیلمنامه فیلم «قصر شیرین» ساخته رضا میرکریمی، همراه با محمد داوودی برنده سیمرغ بلورین شد. فیلم بی همه چیز سومین فیلم قرایی است و در واقع بزرگ‌ترین و پربازیگرترین پروژه فیلمسازی او.
جایزه ها و افتخارات فیلم بی همه چیز
قرایی و محمد داوودی | سیمرغ بلورین فیلمنامه اقتباسی | سی و نهمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۹۹
عماد خدابخش | سیمرغ بلورین تدوین | سی و نهمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۹۹
امیرحسین قدسی | سیمرغ بلورین طراحی صحنه | سی و نهمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۹۹
حامد ثابت | سیمرغ بلورین موسیقی متن | سی و نهمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۹۹
سیمرغ جایزه ویژه هیئت داوران | سی و نهمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۹۹
جایزه جشن حافظعماد خدابخش | جایزه بهترین تدوین | بیست و دومین جشن حافظ – ۱۴۰۲
امیرحسین قدسی | جایزه بهترین دستاورد فنی و هنری | بیست و دومین جشن حافظ – ۱۴۰۲
نقد و بررسی فیلم بی‌همه‌چیز
ظاهراً ساخته شدن چنین فیلمی در سینمای ایران که همه به دنبال پروژه‌های بی‌دردسر کوچک و شهری می‌گردند، در نوع خودش شجاعانه و جسورانه است و موجب شده پس از سال‌ها با فیلمی مواجه باشیم که سعی کرده به الگوهای فیلمسازی کلاسیک نزدیک شود. در نتیجه از نظر جنبه‌های مختلف اجرا و تکنیک، بخش‌های فنی و هنری، فیلم بی همه چیز یکی از فیلم‌های شاخص سال‌های اخیر به حساب می‌آید و در جشنواره امسال نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
اقتباس و بومی‌سازی یک متن شناخته‌شده، در نوع خود تصمیم جالب توجهی است و به راه انداختن یک پروداکشن بزرگ و حرفه‌ای نیز رویکردی فراموش‌شده در سینمای ایران. تمام این‌ها فیلم بی همه چیز را در موقعیتی ویژه قرار می‌دهد و فرای علاوه کنترل روی جنبه‌های فنی و تکنیکی اجرا، حفظ تعادل در بیان حس و حال و لحن فیلم شرط اصلی موفقیت قرایی خواهد بود.
از سویی دیگر فیلم بی همه چیز در روز اول جشنواره سی و نهم فیلم فجر برای منتقدان و اهالی رسانه به نمایش درآمد و هرچند واکنش‌ها سراسر تشویق و تحسین نبود، اما می‌توان گفت که عموما از تماشای فیلم رضایت داشتند. قابل پیش‌بینی بود که اقتباس از متن درخشان دورنمات به عامل اصلی و مشترک در واکنش‌های منتقدان تبدیل شود. بدین صورت که در نگاه مثبت به اثر، همچنان جانمایه اصلی که تحسین‌برانگیز است از متن دورنمات می‌آید و مشکل عمده هم قرار گرفتن کلیت فیلم زیر سایه یک شاهکار ادبی است. در مقایسه با متن مورد اقتباس، خبری از لحن خاص و کمدی سیاه دورنمات نیست و همه چیز در قالب یک درام جدی برگزار شده. در بعضی جنبه‌ها نیز مانند پایان‌بندی، شاهد تغییر هستیم، تغییراتی که موجب شده اثر نهایی از نظر ایده و نگاه کلی تا حدود زیادی از متن فاصله بگیرد و حتی عقب‌تر باشد. به نوعی که می‌توان بی همه چیز را اثری در نقد جامعه و مردمانش ارزیابی کرد که همین نگاه نیز خود جای نقد و بحث دارد.
فیلم در اجرا یکی از بهترین نمونه‌های تولید در سینمای چند سال اخیر به شمار می‌آید و فیلمبرداری، موسیقی، طراحی صحنه و لباس و تدوین آن درخشان است، درست مانند بازیگران فیلم که نمایش موفق و جذابی را ارائه داده‌اند.
حسین جوانی | فیلم بی همه چیز بر اساس نمایشنامه ملاقات با بانوی سالخورده نوشته فردریش دورنمات ساخته شده. نمایشنامه‌ای معروف و شناخته‌شده که مضامینی مناقشه‌برانگیز دارد. فیلم بی همه چیز با پُررنگ کردن یکی از این مضامین اصلی، داستان را از تراژی کمدی به درام تغییر داده و با محدود کردن شخصیت‌ها باعث می‌شود بیننده تا انتهای فیلم به شکلی متمرکز درگیر موقعیت مرکزی داستان باقی بماند.
فیلم بی همه چیز زمان داستان را پیش از انقلاب در نظر گرفته. در روستایی که زندگی مردمانش به معدن زغال سنگ گره خورده است، اهالی چشم انتظار رسیدن زنی هستند که قرار است بعد از سال‌ها به محل تولد خود بازگردد. امیر خان (با بازی پرویز پرستویی) بزرگ روستا و مرد مورد اعتماد اهالی است که به همراه همسرش (با بازی مهتاب نصیرپور) مغازه خواربارفروشی را اداره می‌کند. دختر امیر، آسیه (با بازی لاله مرزبان) معلم مدرسه است و دل در گروه معلم دیگر مدرسه (با بازی پدرام شریفی) دارد. دهدار (با بازی هادی حجازی‌فر)، دکتر (با بازی بابک کریمی) و سرکار دشتکی (با بازی فرید سجادی حسینی) هم در تلاش‌اند تا استقبالی در خور جایگاه زن داشته باشند.
همه هم با این انگیزه که ثروت هنگفت زن می‌تواند مردم اهالی را از فقر نجات دهد. بالاخره لیلی (با بازی هدیه تهرانی) وارد می‌شود. زنی میانسال، با زیبایی باشکوه که آرام و موقر است و دوست دارد به داد اهالی روستا برسد. اما برای کمک‌هایش یک درخواست دارد؛ درخواستی که موقعیت اجتماعی امیر خان را متزلزل می‌کند… گذشته‌ای که بین امیر و لیلی وجود دارد موجب شکل‌گیری زخمی شده که بعد از سال‌ها سر باز کرده. همین زخم کهنه است که پرده از حقیقتی پنهان برمی‌دارد و آبروی امیر را نزد اهالی روستا می‌برد. در ادامه، فیلم با حوصله به کالبدشکافی کینه‌ای می‌پردازد که لیلی را به موجودی بی‌رحم تبدیل کرده. فرآیندی که از لیلا، لیلی ساخته.
فیلم بی همه چیز فیلمی پر کاراکتر است و داستانش را از طریق تقابل مردم روستا با دو شخصیت اصلی پیش می‌برد. فیلم در به تصویر کشیدن جمعیتی که نیروی پیش‌برنده درام هستند موفق عمل می‌کند و اتمسفر روستا و طرز تفکر آنها را به روشنی به بیننده منتقل می‌کند. بازیگران فیلم بازی‌های یکدستی دارند و با وجود اینکه موقعیت‌ها پتانسیل بازی‌های اغراق‌آمیز را در خود دارند، اما هیچ یک از بازیگران از محدوده نقش خارج نمی‌شوند و بازی غلو‌آمیزی ارائه نمی‌دهند. پرویز پرستویی بهترین بازی چند سال اخیر خود را به نمایش می‌گذارد و چشم برداشتن از هدیه تهرانی در شمایلی که برای او طراحی و ساخته شده کار سختی است.
